Archive for May 2014

“Ẩn dụ có lẽ là một trong những tiềm năng hiệu quả nhất của con người. Hiệu quả của nó gần như là thần kỳ, và hình như nó là một công cụ sáng tạo màThượng đế đã để sót lại trong một tạo vật của Người”

Jose Ortega Y Gasset

Như chúng ta đã biết, có rất nhiều công cụ và thậm chí có nguyên cả một kho kỹ năng để ta có thể thay đỏi các trạng thái cảm xúc bao gồm:

· Chức năng sinh lý

· Tiêu điểm

· Các câu hỏi

· Các khuôn mẫu phụ

· Sử dụng từ ngữ chuyển đổi

· Các ẩn dụ

· Khoa điều khiển bằng liên tưởng

· Các niềm tin

· Tương lai thôi thúc

· Các giá trị

· Các nguyên tắc

· Các kinh nghiệm để đối chiếu

· Cá tính

Trong khuôn khổ bài chia sẻ này tôi chỉ xin đề cập tới sức mạnh của những ẩn dụ trong đời sống chúng ta là như thế nào?

Ắt hẳn bạn đã nghe đâu có câu này, “Cuộc đời là những chuyến đi”. Đúng thế, cuộc đời đúng là những chuyến đi đối với những người phải đi nhiều, hay đơn giản hơn là họ muốn khám phá vẻ đẹp của thiên nhiên và con người xung quanh. Với họ, được đi đâu đó cả là một niềm vui, cả là điều mong ước và cả là mơ ước, thậm chí là “việc cần phải làm trước khi chết nữa kìa”.

“Sẽ là một cực hình nếu giao cho mình công việc “ăn rồi ngồi một chỗ” và chẳng bén mảng đi đâu xa, cứ luẫn quẫn quanh không gian sống với mình” – một người bạn tâm sự cùng tôi vậy.

Đó là một ẩn dụ, đối với người bạn của tôi thì cuộc đời không phải là một cuộc chơi phải có kẻ thắng người bại, không phải một cuộc chiến đấu tranh sinh tồn anh chết tôi sống, mà chỉ đơn giản là “cuộc đời là những chuyến đi”. Nói cách khác người bạn mình chọn hình ảnh ẩn dụ cho cuộc đời là “những chuyến đi”.

Vậy thì có một câu hỏi đặt ra, đó là “WHAT IS ẨN DỤ?”

Để hiểu thế nào là ẩn dụ, trước tiên chúng ta cần hiểu thế nào là các ký hiệu hay biểu tượng?

Xem nhé, điều gì gây cho bạn ấn tượng trực tiếp hơn: cụm từ “tai nạn giao thông” hay là cảnh tượng “máu me đầm đìa, xác của một người nằm gọn trong gầm xe tải lớn”? Hẳn là cảnh tượng ấy sẽ tạo cho bạn những cảm xúc mạnh mẽ và tích cực hơn. Bây giờ bạn chuyển kênh tivi và đột nhiên nhìn thấy hình của đội tuyển đá bóng mà bạn yêu thích, hình ảnh đầu tiên và cuối cùng xuất hiện trong tâm trí bạn có phải là logo của đội bóng ấy không nhỉ? Thậm chí bạn nhìn vào móc khóa của mình cũng có logo ấy, kể cả hình nền chiếc điện thoại thân yêu cũng chễnh chệ hình ảnh logo kia. Trong lịch sử loài người, các biểu tượng luôn được sử dụng để khơi dậy phản ứng cảm xúc và hình thành thái độ của con người. Nhiều thứ có thể được dùng làm biểu tượng: hình ảnh, âm thanh, đồ vật, hành động và tất nhiên, ngôn t. Nếu ngông từ là những biểu tượng, thì ẩn dụ là những biểu tượng cao độ.

Vậy biểu tượng là gì? Mỗi khi chúng ta muốn cắt nghĩa hay truyền đạt một khái niệm bằng cách bảo rằng nó giống với một cái gì khác, là chúng ta đang dùng biểu tượng. Trong thực tế, hai điều có thể chỉ giống nhau chút ít, thế nhưng nếu chúng ta đã quen thuộc với một điều thì sẽ dễ hiểu điều kia. Ẩn dụ là những biểu tượng và vì thế chúng có thể tạo thành cường độ cảm xúc nhanh và đầy đủ hơn nhiều so với những từ chúng ta quen dùng. Ẩn dụ có thể biến đổi chúng ta ngay tức khắc.

Chúng ta thường xuyên suy nghĩ và nói bằng phép ẩn dụ. Khi chúng ta nói: “tôi mở cờ trong bụng”, người ta hiểu ngay chúng ta đang có điều gì rất phấn khởi. “Như chim xổ lồng”, “Vui như cá gặp nước”, … là một ít trong vô số những hình ảnh ẩn dụ chúng ta gặp thường ngày và nghe đến là chúng hiểu ngay ngụ ý của nó.

Ẩn dụ có thể tạo nên sức mạnh để chúng ta mở rộng và làm giàu kinh nghiệm của mình. Nhưng nếu không chú ý, khi chấp nhận một ẩn dụ, có thể chúng ta cũng sẽ mắc phải những niềm tin hạn hẹp đi theo ẩn dụ đó.

Trong suốt nhiều năm, các nhà vật lý học đã sử dụng hình ảnh ẩn dụ về hệ mặt trời để mô tả tương quan cấu trúc nguyên tử gồm hạt nhân và electron. Ẩn dụ này có ưu điểm gì? Nó trực tiếp giúp cho sinh viên hiểu mối tương quan giữa nguyên tử và một điều mà họ đã biết trước rồi. Các sinh viên có thể ngay lập tức hình dung hạt nhân của nguyên tử như là mặt trời còn các electron như là các hành tinh quay quanh nó. Vấn đề ở đây là khi sử dụng hình ảnh ẩn dụ này, các nhà vật lý đã vô tình chấp nhận giả định là các điện tử luôn luôn ở trên những quỹ đạo cách đều nhân, giống như các hành tinh luôn ở trên những quỹ đạo cách đều mặt trời. Nhưng đây là một giả định không chính xác và hạn chế. Và quan niệm này đã làm tê liệt các nhà vật lý trong suốt nhiều năm liền vì nó không giúp giải quyết được nhiều vấn đề liên quan tới nguyên tử, vì họ đã chấp nhận một loạt giả định không chính xác di hình ảnh ẩn dụ này tạo ra. Ngày nay, chúng ta biết rằng các điện tử không ở trên một quỹ đạo cách đều nhân mà chúng thay đổi khoảng cách với nhân một cách liên tục và không ở cố định. Kết quả là chúng ta có một bước đột phá trong hiểu bết về năng lượng nguyên tử.

Quay trở lại với thực tại, lấy một ví dụ cụ thể về cuộc đời đối với tôi là như thế nào? Với tôi có rất nhiều hình ảnh ẩn dụ hay nói cách khác là định nghĩa về cuộc đời.

Cuộc đời sinh viên cần phải chinh phục những đỉnh cao, những cuộc thi… Vậy là có một khoảng thời gian tôi tham gia vào các cuộc thi sân chơi địa phương, sân chơi quốc gia và tương lai là quốc tế.

Cuộc đời là những chuyến đi, và thực tế là tôi cũng đã đi được trên dưới 10 địa phương khác nhau trên đất Việt Nam.

Cuộc đời là hành trình tìm kiếm hạnh phúc, và tôi đã đi tìm kiếm được rất nhiều định nghĩa về hạnh phúc để chọn cho mình một định nghĩ phù hợp với bản thân.

Cuộc đời là sống và trải nghiệm, tôi lao đầu tham gia vào các hành trình, các khóa học, các chương trình và thu về cho mình rất nhiều thứ hữu ích để biết mình cần gì, mình thiếu gì, mình đang có gì…

Cuộc đời là cảm nhận hạnh phúc khi được có mặt trong từng phút giây, tôi tìm hiểu về thiền từng phút giây và trải nghiệm nó rồi cảm nhận về nó.

Cuộc đời là chuỗi ngày để mình được sống thực, và tôi bắt đầu chọn cho mình giá trì sống thực với bản thân.

Trong những ẩn dụ kể trên, ẩn dụ nào thích hợp cho cuộc đời? Chắc hẳn tất cả các ẩn dụ ấy đều ích lợi vào những thời điểm khác nhau, vì nó giúp bạn hiểu rõ những khía cạnh khác nhau của cuộc đời để có những thay đổi. Và hãy nhớ, mọi ẩn dụ đều có lợi ích trong một số hoàn cảnh và những giới hạn trong những hoàn cảnh khác.

Vậy điều này sẽ được ứng dụng như thế nào trong cuộc sống?

Hiện nay tôi đang tập trung cho việc học anh văn, trong quá trình theo học cùng người thầy kính mến, tôi có được rất nhiều cảm xúc. Cảm xúc lớn nhất mà tất cả học viên ở đấy mà ai cũng có thể cảm nhận được, đó là áp lực. Thầy tạo cho chúng tôi rất nhiều áp lực chỉ để chúng tôi dành thời gian để học tiếng anh ở nhà, làm bài tập về nhà. Vậy là có giai đoạn tôi chọn ẩn dụ là “học tiếng anh là quá trình vượt qua áp lực” thế là trong thời gian ấy tôi luôn cảm thấy nhiều áp lực, áp lực buộc phải học bài, làm bài. Đến một thời gian sau tôi kiểm chứng lại, ẩn dụ này tuy là mang lại cho tôi cảm giác buộc phải học nhưng mà vô tình tôi cảm thấy áp lực quá và không cảm nhận được niềm vui hay là điều gì khác, thế là tôi quyết định thay đổi hình ảnh ẩn dụ cho mình. Tôi chọn ẩn dụ mới “học tiếng anh là sự tiến bộ từng ngày, từng ngày”. Kết quả có sự chuyển biến hẳn, dù áp lực vẫn có tồn tại nhưng đó không phải là điều mà chú tâm cảm nhận nhiều như trước nữa, mà thay vào đó là cảm giác thấy mình tiến bộ hơn từng ngày, tốt hơn từng ngày. Nếu hôm nào thấy mình chưa có tiến bộ y như là ngày đó ăn không ngon, ngủ không yên mỗi khi nghe hay nghĩ về hay thấy tiếng anh rồi đó. Đúng là ẩn dụ này giúp tôi làm chủ cảm xúc tốt hơn nhiều :D

Tôi lấy ví dụ về mục tiêu tiếng anh của mình để nói lên một điều rằng, trong cuộc sống bạn có rất nhiều mục tiêu, và nếu bạn chọn được ẩn dụ cho mục tiêu của mình mà giúp bạn tạo động lực, giúp bạn làm chủ cảm xúc của mình, giúp bạn vui tươi và hạnh phúc hơn thì cuộc đời đối với bạn sẽ ngập tràn những niềm vui.

Chọn cho mình ẩn dụ phù hợp là một cách làm chủ cảm xúc của mình rất hữu hiệu và là một cách để làm chắc chắn bộ rễ của mình, giúp bạn vươn xa hơn sau này.

P/S: tôi chia sẻ trải nghiệm của mình, một phần là giúp cho bạn đọc tìm được điều gì đó bổ ích cho mình, một phần là để nhắc nhở bản thân mình “Sống với những điều mình chia sẻ” & “Chia sẻ những điều mình sống”. Cám ơn bạn đã đọc bài này. Rất mong nhận được sự góp ý và cả góc nhìn khác về vấn đề này :)

Flickr